De oranje luzernevlinder, foto: Jurriën van Deijk, Sint Pietersberg, 6 augustus 2013
Trekvlinders
We kennen allemaal wel trekvogels, die hier broeden en de winter in Afrika doorbrengen. Maar wist je dat er ook trekvlinders zijn? Begin mei is de tijd dat ze vanuit het zuiden ons land binnenkomen. Net als vogels kunnen trekvlinders vele duizenden kilometers vliegen!
Trekvlinders die je in Nederland kan zien zijn de atalanta, de distelvlinder, de oranje luzernevlinder, de gele luzernevlinder en de overdag actieve nachtvlinders gamma-uil en kolibrievlinder.
Enkele reis
Hoewel het merendeel van de vlinders de winter hier doorbrengt, veel als rups en pop en sommige als ei of vlinder, zijn er ook trekvlinders. Zij kunnen niet goed tegen vorst, en trekken daarom in het najaar weg uit ons land. Ze vliegen naar zuidelijker streken, zoals Frankrijk, Portugal, Spanje of Marokko. Een individuele vlinder maakt een enkele reis: ze planten zich in Zuid-Europa voort en sterven vervolgens.
Terugreis
De nakomelingen komen dan weer in het voorjaar onze kant op. Begin mei bereiken de eerste trekvlinders Nederland. Zij leggen eitjes in Nederland gaan dan dood. Hun nakomelingen zijn tot ver in het najaar te zien: ze drinken nectar op bloemen die in het najaar bloeien, en maken zich klaar voor hun terugreis naar Zuid-Europa. De cirkel is rond: de nakomelingen van de ‘Nederlandse’ vlinders trekken op hun beurt weer naar het zuiden.
Trekvlinders en klimaatverandering
Tot twintig jaar geleden trokken atalanta’s in het najaar weg uit Nederland. Door klimaatverandering zien we steeds vaker dat atalanta’s hier de hele winter verblijven. In zachte winters overleven ze dat, maar flinke vorst kunnen ze niet overleven; in strenge winters vallen er dus veel slachtoffers.
Atalanta vlinder op bloeiende asters, foto: Ilona de Groot
Wind in de rug
De distelvlinder is ook een trekvlinder. Deze vlinder kan nog slechter tegen kou dan de atalanta en overwintert vooral in Noord-Afrika. De hoeveelheid distelvlinders die jaarlijks Nederland bereikt wisselt sterk. Uit onderzoek blijkt dat hoge aantallen distelvlinders vaak samenvallen met veel Saharazand in onze streken: vlinders hebben dan letterlijk de wind in de rug.
Veel of weinig?
Op zulke topjaren komen er in het voorjaar heel veel vlinders aan in Nederland. Na de voortplanting kunnen we er dan in augustus vele duizenden te zien krijgen. In andere jaren halen maar erg weinig vlinders de overtocht van Afrika naar ons land, dan ben je al blij als je in augustus één vlinder van een schaarse soort ziet.
Distelvlinders overwinteren in Marokko
Tussen 1930 en 1950 ontstond er in Europa grote belangstelling voor het verschijnsel vlindertrek. In 1940 werd, bij wijze van proef, een landelijke trekvlindertelling georganiseerd. Ondanks de oorlog was dit zo succesvol dat dit het begin vormde van de jaarlijkse trekvlinderregistratie.
Welke trekvlinders zie je in Nederland?
De kolibrievlinder is een trekvlinder
Ieder voorjaar komen trekvlinders weer onze kant op. Met name in de zomer kan je ze tegenkomen. Trekvlinders die je in Nederland kan zien zijn onder andere:
Dagvlinders
Atalanta
Distelvlinder
Gele luzernevlinder
Oranje luzernevlinder
Nachtvlinders
Gamma-uil
Kolibrievlinder
Windepijlstaart
Doodshoofdvlinder
Blauw weeskind
Er zijn nog veel meer nachtvlindersoorten die trekgedrag vertonen. Meestal zijn deze zeldzaam en worden ze maar af en toe in Nederland waargenomen.
Hoe kan je trekvlinders helpen
Trekvlinders hebben veel nectar nodig, want ze gebruiken veel energie. Zorg daarom dat er altijd iets bloeit in je tuin! Met name in de zomer en het najaar hebben trekvlinders veel voedsel nodig.
Tips voor nectarplantenBehalve voedsel voor vlinders is het ook belangrijk dat trekvlinders zich kunnen voortplanten. Iedere rups heeft weer zijn eigen voorkeur:
Brandnetel, voor de atalanta en distelvlinder.
Distels, voor de distelvlinder.
Braam, walstro en klaver, voor de gamma-uil
Walstro, voor de kolibrievlinder
Vlinderbloemigen, waaronder luzerne, wikke en klaver, voor de oranje en gele luzernevlinder.
Distel: een belangrijke nectarbron
Monarchvlinders in Amerika
De monarchvlinder leeft oorspronkelijk in grote delen van Amerika en is daar een bekende trekvlinder. ’s Zomers leeft hij in het noorden van Amerika en Canada. In het najaar trekt hij in groepen naar het zuiden waar hij overwintert in Florida, California en Mexico. Vooral in Mexico is die overwintering spectaculair, omdat vrijwel de hele Noord-Amerikaanse populatie in een heel klein gebiedje overwintert. Miljoenen vlinders zitten in enkele bomen, dit is een ongelooflijk gezicht.
Monarchvlinder, foto: Fotograaf: Marian Schut, Vlindertuin Harskamp, 19 september 2020
Breng onze vlinders in kaart
foto: iStock
Gaat de vlinderstand in ons land vooruit of achteruit? En welke soorten doen het goed? De Vlinderstichting houdt de vlinders in Nederland goed in de gaten. Maar dat kunnen we niet zonder vrijwilligers! Helpt u ons de vlinders in kaart te brengen?
Ik wil graag meer weten