Welke rups?
Het determineren van rupsen is over het algemeen erg lastig, zeker wanneer het rupsen betreft die nog niet volgroeid zijn. Daarnaast is er nauwelijks literatuur beschikbaar waarin rupsen behandeld worden. Maar er zijn ook rupsen met zo’n opvallend uiterlijk, dat zij niet te verwarren zijn met andere soorten en eenvoudig op naam gebracht kunnen worden.
Familiekenmerken
Bij het determineren van rupsen is het goed om de verschillen tussen de diverse families te weten. Is de familie bekend, dan is het aantal mogelijke soorten al een stuk kleiner.
De rups van de donsvlinder (foto: Henk Bosma)
Rupsen fotograferen
Zonder foto is het bijna onmogelijk om een rups een naam te geven. Het is erg belangrijk om meerdere foto’s te maken, zodat alle onderdelen van de rups (rug, zijkant, kop) goed te zien zijn.
Rupsen die veel worden waargenomen
Sommige rupsen leven verborgen, maar andere soorten vallen erg op. Zij zijn bijvoorbeeld overdag actief, of hebben een opvallend uiterlijk. De Vlinderstichting maakte een overzicht per seizoen van rupsen die veel worden waargenomen.
Er wordt nog maar door weinig mensen gericht naar rupsen gekeken. Vandaar dat er ook nog maar weinig determinatiesleutels voor rupsen beschikbaar zijn. Ook uitgebreide beschrijvingen, gebaseerd op veel exemplaren van één soort op veel verschillende locaties, ontbreken nog. Met andere woorden: er valt nog veel te ontdekken en te beschrijven!
Kenmerken om op te letten
Bij het determineren van rupsen kan in de meeste gevallen beter niet worden uitgegaan van de kleur, omdat vooral bij de rupsen van nachtvlinders de kleur nogal kan variëren. Soms kan de kleur een handig hulpmiddel zijn, maar het moet zeker niet als doorslaggevend kenmerk gebruikt worden. De antwoorden op de volgende vragen vormen een goede basis om daarna vast te kunnen stellen tot welke familie een rups hoort:
- Lijkt de rups op een takje?
- Hoeveel paar buikpoten heeft de rups?
- Heeft de rups haren en is de beharing lang of kort?
- Heeft de rups stekels?
- Heeft de rups uitsteeksels op het lichaam en waar zitten deze?
- Heeft de rups stippen of lijnen over het lichaam?
- Hoe groot is de rups?
De rups van het oranjetipje lijkt op een takje Foto: Henk Bosma
Details van de vindplaats
De rups van de nachtpauwoog Foto: Henk Bosma
Behalve de uiterlijke kenmerken van de gevonden rups, zijn er ook andere gegevens die behulpzaam kunnen zijn bij de determinatie. Allereerst is de tijd van het jaar waarin de rups wordt gevonden belangrijk, omdat hiermee soorten die in een ander seizoen als rups aanwezig zijn uitgesloten kunnen worden. Dit geldt ook voor de waardplant, oftewel de plant waar de rups van eet, waarop de rups werd aangetroffen. Het is alleen wel zo dat de waardplantkeuze van veel soorten heel breed is, waardoor hiermee niet gelijk soorten helemaal uitgesloten kunnen worden. Toch kan de waardplant in combinatie met andere kenmerken soms een nuttige aanvulling zijn.
Soorten die op elkaar lijken
Er zijn rupsen die zo variabel zijn en zoveel lijken op verwante soorten, dat het vrijwel onmogelijk is om de soort met zekerheid op naam te brengen. Deze soorten worden gelijkende soorten genoemd. Het is vaak wel mogelijk om uit te maken tot welk geslacht (genus) de soort behoort, maar determineren tot op soortniveau is lang niet altijd mogelijk. De enige manier om er dan achter te komen om welke soort het gaat is om de rups op te kweken tot vlinder.
Lees meer over het opkweken van rupsenDe rupsen van de kuifvlinder en de helmkruidvlinder lijken erg veel op elkaar:
Rups van de helmkruidvlinder. Foto: Jeroen Voogd
Rups van de kuifvlinder. Foto: Ruud Knol
Rupsen determineren
