In Nederland en België komen dertien vlindersoorten voor waarvan de vrouwtjes sterk gereduceerde vleugels hebben. Deze vrouwtjes steken alle energie in de voortplanting in plaats van vliegen, hierdoor zijn de vleugels sterk beperkt. Vijf van deze soorten vliegen voornamelijk voor de jaarwisseling, de overige acht na de jaarwisseling. Toch is het moment waarop het vrouwtje wordt aangetroffen geen betrouwbaar kenmerk om de soort op naam te brengen. Wanneer je buiten de winterperiode een vlinder met stompjes aantreft, dan is dat waarschijnlijk een vlinder die net uit de pop komt en nog bezig is om zijn vleugels op te pompen, zoals bijvoorbeeld in de foto hieronder van een lente-orvlinder (Achlya flavicornis). Maar het kan ook zijn dat er iets fout is gegaan bij dit proces.
Lente-orvlinder. Fotograaf: Jurriën van Deijk, afwijkend, Epe, 2 april 2018
De kenmerken die op deze pagina worden benoemd zijn overgenomen van onze soortpagina’s, tenzij anders vermeld. Een andere handige website waar veel van de Europese vleugelloze vrouwtjes op staan afgebeeld is Lepiforum. Op Lepiforum staan onder andere afbeeldingen van de zeer zeldzame rouwrandspanner (Lycia zonaria), die niet in het overzicht hieronder is meegenomen vanwege de extreme zeldzaamheid.
We hebben ook een herkenningsfolder gemaakt met de dertien soorten vleugelloze vrouwtjes, deze kun je hier downloaden.
| Nederlandse naam | Wetenschappelijke naam | Renpiek | Vleugels |
|---|---|---|---|
| Berkenwintervlinder | Operophtera fagata | oktober – december | Redelijk opvallend |
| Grote voorjaarsspanner | Agriopis marginaria | januari – april | Redelijk opvallend |
| Grote wintervlinder | Erannis defoliaria | oktober – december | Niet opvallend |
| Kleine voorjaarsspanner | Agriopis leucophaearia | jan – april | Niet opvallend |
| Kleine wintervlinder | Operophtera brumata | oktober – december | Redelijk opvallend |
| Late meidoornspanner | Theria rupicapraria | januari – april | Redelijk opvallend |
| Meidoornspanner | Theria primaria | januari – april | Redelijk opvallend |
| Najaarsboomspanner | Alsophila aceraria | oktober – december | Niet opvallend |
| Najaarsspanner | Agriopis aurantiaria | oktober – december | Redelijk opvallend |
| Perentak | Phigalia pilosaria | januari – april | Niet opvallend |
| Voorjaarsboomspanner | Alsophila aescularia | januari – april | Redelijk opvallend |
| Voorjaarskortvleugelmot | Diurnea fagella | januari – april | Redelijk opvallend |
| Voorjaarsspanner | Apocheima hispidaria | januari – april | Niet opvallend |