Service en vragen

Heb je een vraag over welke soort je hebt gezien? Determineer de foto met de Obsidentify app (Nederlandse soort) of iNaturalist app (buitenlandse soorten) of stuur de foto naar onze deskundige vrijwilligers bij vragen@vlinderstichting.nl.

Dit is een veelgestelde, maar moeilijk te beantwoorden vraag. Wat wordt immers bedoeld met ‘nut’? Meestal wordt bedoeld: het nut voor mensen. In dat opzicht is het nut van libellen beperkt. Libellen worden in Europa niet gebruikt als bron van voedsel of medicijnen voor mensen. Veel mensen beleven echter wel plezier aan het bekijken van libellen en het feit dat ze muggen eten wordt meestal ook als positief ervaren. In andere werelddelen staan libellen en hun larven wel regelmatig op het menu van mensen, net als veel andere insecten. 

Belangrijker is misschien de vraag: welke rol spelen libellen in de natuur? Libellen staan ergens halverwege de voedselketen: het zijn rovers en dragen dus bij aan het onder controle houden van de aantallen van kleine insecten. Anderzijds worden libellen gegeten door vele andere dieren: vogels, vissen, kikkers, salamanders, hagedissen, (spits)muizen, wespen, mieren, andere libellen, spinnen, enzovoorts. Sommige vogels, zoals boomvalken en kwikstaarten, zijn zelfs gespecialiseerd in het vangen van libellen. Libellen hebben dus een veelzijdige functie in het ecosysteem, zowel boven als onder water. 

Tot slot kunnen libellen gezien worden als graadmeters voor de kwaliteit van waterrijke natuurgebieden. Het voorkomen van veel verschillende libellensoorten wijst op veel variatie in water- en oevervegetatie, een goede waterkwaliteit en goed beheer. Andersom kan het ontbreken van bepaalde libellensoorten helpen bij het opstellen van doelen voor natuurbeheer. 

Libellen leven als larve één of enkele jaren onder water, voordat ze een imago worden. Een imago is het volwassen, vliegende insect waar we het eerst aan denken bij het woord ‘libel’. Imago’s worden afhankelijk van de soort en de weersomstandigheden slechts enkele weken tot enkele maanden oud. Juffers leven gemiddeld korter dan ‘echte’ libellen. De bruine en noordse winterjuffer zijn hierop een uitzondering, dit zijn de enige twee soorten in Nederland die als imago overwinteren, waardoor ze zo’n acht maanden oud kunnen worden. In de korte tijd die libellen hebben als imago, moeten zij jagen, geslachtsrijp worden, een partner vinden, paren en eitjes afzetten. De meeste libellen sterven enkele dagen na de voortplanting.

Dit is en blijft een hardnekkige mythe! Libellen kunnen niet steken of bijten. Om te steken hebben ze simpelweg de middelen niet: libellen hebben geen angel. Libellen hebben wel kaken, waarmee ze insecten fijnkauwen. Deze kaken zijn bij de meeste soorten te zwak om door de menselijke huid heen te komen. De grootste soorten (zoals grote keizerlibel) kunnen dit wel, maar ze zullen dit nooit als verdedigingsmechanisme gebruiken. Pas als je ze vangt, in de hand houdt en een vinger tegen de kaken aanhoudt, maken ze happende bewegingen als reflex. Alleen bij de grote soorten zou dit dus een sneetje kunnen opleveren. Volgens sommige fabeltjes zouden libellen scherpe vleugels hebben waarmee ze je kunnen snijden, of ze zouden eitjes kunnen leggen onder je huid. Dit is allemaal niet waar. Spannende libellennamen als paardenbijter en glassnijder zijn gebaseerd op associaties en bijgeloof, niet op feiten. 

Ja. De orde der libellen (Odonata) bestaat uit twee onderorden: de juffers en de ‘echte’ libellen. De ‘echte’ libellen worden echter vaak kortweg ‘libellen’ genoemd, waardoor soms spraakverwarring optreedt. Met ‘libellen’ kan dus zowel de hele groep inclusief juffers worden bedoeld, of alleen de ‘echte’ libellen. Op deze site bedoelen we met ‘libellen’ meestal de hele groep. 

Libellen worden in twee groepen onderverdeeld: de waterjuffers en de echte libellen. Juffers zijn slanke en meestal kleine libellen die rustig vliegen. Hun voor- en achtervleugels hebben dezelfde vorm: ze heten daarom ook wel de gelijkvleugeligen. Het lantaarntje, de azuurwaterjuffer en de vuurjuffer zijn waterjuffers die in veel tuinen voorkomen. 

De ‘echte’ libellen zien er veel robuuster uit. Het zijn vaak goede en snelle vliegers en de achtervleugel is breder dan de voorvleugel. De blauwe glazenmaker en de platbuik zijn voorbeelden van ‘echte’ libellen die bij tuinvijvers vaak gezien worden.

Libellen zijn erg mobiel en verschijnen dan ook snel wanneer de omstandigheden geschikt zijn. Het lantaarntje bijvoorbeeld, zal de weg naar jouw vijver snel weten te vinden! Lees op deze pagina alles over een libelvriendelijke vijver en tuin. 

De grootste libel van Nederland is de gewone bronlibel. Deze zeldzame soort kan tot 8,5 cm lang worden. De grote keizerlibel is veel algemener en komt op een goede tweede plaats: maximaal 8,4 cm lang. 

De grootste libel ter wereld is de oerlibel (Petalura ingentissima) uit Australië, met een lengte van 12,5 cm. De reuzenjuffer (Megaloprepus caerulatus) uit Midden- en Zuid-Amerika heeft de grootste spanwijdte: 19 cm. Meer dan 300 miljoen jaar geleden (in het Carboon) vlogen reusachtige libelachtige insecten rond, waarvan sommige een spanwijdte hadden van meer dan 70 cm: ongeveer zo groot als een kraai! 

De kleinste libel van Europa is de dwergjuffer, die nooit langer wordt dan 26 mm. In Nederland kwam deze soort vroeger voor, maar nu is hij uit ons land verdwenen. De kleinste libel die nu nog in ons land rondvliegt is de tengere grasjuffer: 26 tot 31 mm lang. De kleinste ‘echte’ libel van Nederland is de zwarte heidelibel, die 29 tot 34 mm lang wordt. 

De kleinste libel van de wereld is Nannophya pygmaea, een ‘echte’ libel met een lengte van slechts 15 mm en een spanwijdte van 20 mm. Dit beestje vliegt rond in Azië. 

Libellen eten allerlei kleine en meestal vliegende insecten: muggen, vliegjes, motjes, enzovoorts. Soms vangen ze ook grotere insecten, zoals vlinders en elkaar… 

Libellenlarven eten onder water allerlei waterbeestjes die kleiner zijn dan zijzelf, variërend van watervlooien tot kleine visjes.

In Nederland zijn 71 libellensoorten waargenomen. Dat is een relatief hoog aantal, zeker als je bedenkt dat er in het veel grotere Duitsland zo’n 80 soorten zijn waargenomen. In Noordwest-Europa als geheel ligt het aantal op ongeveer 95. Niet alle 71 soorten komen nu ook nog voor in Nederland. Enkele soorten zijn uit ons land verdwenen en enkele andere hebben ons land alleen als zwerver een keer bezocht. Waarschijnlijk kent Nederland 64 soorten die zich daadwerkelijk hier voortplanten. 

Een goed begin om meer over libellen te leren is door eens op deze website rond te klikken! Er staat veel informatie over verschillen tussen juffers en libellen, gelijkende soorten, waar je kunt kijken naar libellen, etc. Natuurlijk kun je ook een libellenboek of -gids kopen, welke ook te vinden zijn op onze website bij Producten.  Er zijn ook gratis herkenningskaarten beschikbaar.  

En omdat het fijn is om samen enthousiast te zijn en je samen sneller leert, kun je ook kijken of er een libellen- of insectenwerkgroep bij jou in de buurt is. Nieuwe leden zijn hier altijd welkom! Op de agenda kun je ook zien of er een lezing bij jou in de buurt is. Op Facebook zijn ook fora te vinden waar je je foto’s kunt laten zien en op naam brengen; dit kan ook op het forum van waarneming.nl 

Veel voorkomende libellen bij tuinvijvers zijn: gewone pantserjuffer, houtpantserjuffer, lantaarntje, azuurwaterjuffer, variabele waterjuffer, vuurjuffer, kleine roodoogjuffer, blauwe glazenmaker, platbuik, viervlek, bloedrode heidelibel, bruinrode heidelibel en steenrode heidelibel. Ook paardenbijters vliegen vaak door de tuin, hoewel ze zich niet vaak in tuinvijvers voortplanten. 

De blauwe glazenmaker is de meest opvallende verschijning. Deze grote libel (die ondanks de naam meer groen is dan blauw!) vliegt vanaf juli door de tuin, in een rustig tempo en vaak laag boven de grond. Ze ‘onderzoeken’ alle uithoeken van de tuin en kunnen daardoor regelmatig in huis terecht komen, waar ze met veel rumoer tegen het raam aanvliegen. Ook vallen ze regelmatig ten prooi aan huiskatten.

In Nederland leven meer dan 2400 soorten vlinders, maar dat zijn niet allemaal dagvlinders. Een groot deel daarvan zijn nachtvlinders of micro-vlinders (heel kleine vlindertjes). Er leven nu nog 53 soorten dagvlinders in ons land, en er zijn er al 17 verdwenen uit Nederland. Dat komt bijvoorbeeld doordat hun leefgebieden aangetast zijn. De Vlinderstichting wil voorkomen dat er nog meer vlinders verdwijnen en zet zich in voor het behoud van vlinders in Nederland.  

Heb je een vraag over welke soort je hebt gezien? Determineer de foto met de ObsIdentify app (Nederlandse soort) of iNaturalist app (buitenlandse soorten) of stuur de foto naar onze deskundige vrijwilligers via vragen@vlinderstichting.nl.  

Het verschil tussen dag- en nachtvlinders lijkt heel simpel: dagvlinders vliegen overdag en nachtvlinders ’s nachts. Maar dat is niet helemaal waar, want er zijn ook nachtvlinders die overdag vliegen. Die noemen we ‘dagactieve nachtvlinders’.
Je kunt het zien aan de manier waarop ze hun vleugels vouwen en aan het knopje op hun voelsprieten. 

De meeste vlinders eten van de nectar die in bloemen zit. In nectar zit een heleboel energie, die vlinders nodig hebben om te kunnen vliegen en eitjes te leggen. Er zijn ook vlindersoorten die de voorkeur geven aan rottend fruit, bijvoorbeeld de atalanta (algemeen in Nederland) en de rouwmantel (zeldzaam in Nederland). Weerschijnvlinders houden van zweet van mensen en dieren. Deze vlinders kunnen dus nog wel eens op je arm gaan zitten.

Rupsen zijn erg kieskeurig: vaak lusten ze maar één soort plant! De meeste vlinders leggen hun eitjes dan ook op planten die later door de rups gegeten zullen worden. Deze planten noemen we de waardplanten van de vlinder. Meestal zijn dit wilde plantensoorten.  

Hoe oud een vlinder wordt is heel verschillend. De citroenvlinder kan bijna een jaar oud worden (als vlinder). Dat komt doordat de citroenvlinder ook in de winter vlinder is en geen eitje, rups of pop. De meeste vlinders worden veel minder oud, maximaal twee tot drie weken. Er zijn er ook die als vlinder maar één of enkele dagen leven. Als deze vlinders dan goed hebben kunnen vliegen, dan hebben ze zich ook goed kunnen verspreiden en voortplanten, dat is wat de voornaamste reden van hun bestaan is.

Dat is heel verschillend, want er zijn een heleboel verschillende soorten vlinders. En soms kan het zelfs binnen één soort verschillen, zoals bij het groot koolwitje. In de zomer duurt het iets meer dan een week tot het koolwitje uit de pop kruipt. Maar in de winter overwintert hij als pop en dan duurt het veel langer, wel 160 tot 330 dagen. 

De grootste vlinder is de atlasvlinder. Deze vlinder leeft in Zuidoost-Azië en heeft een spanwijdte van 25-30 cm.  

De grootste dagvlinder van Nederland is de koninginnenpage. Deze vlinder kan 8 tot 10 cm groot worden.  

De grootste nachtvlinder in Nederland is de ligusterpijlstaart, die wel 10 cm groot kan worden.  

Nee, rupsen leggen geen eitjes, want ze zijn het larvale stadium van de vlinder. In de levenscyclus van de vlinder is dit beschreven.   

Maar soms lijken er wel een soort ‘eitjes’ bij rupsen aanwezig te zijn. Dit zijn echter:  

a. poepjes van de rupsen. Rupsen eten echt heel veel (tenzij ze op het punt van vervellen zijn) en poepen dan ook veel, meestal zwarte keutels.  

OF  

b. poppen van parasieten. Parasieten zijn vaak sluipwesplarven die van binnenuit de nog levende rups opeten. Als ze zich verpoppen kunnen ze uit de rups knappen en dan ligt er een hoopje poppen die mogelijk ook aangezien kunnen worden voor eitjes.

Het aantal eitjes dat een vlinder legt verschilt heel sterk per soort. De ene soort legt maar weinig eitjes, bijvoorbeeld 60, terwijl het groot koolwitje er wel 1000 kan leggen! Vlindereitjes zijn erg klein, dus je zult ze niet vaak zien.  

 Vlinders leggen hun eitjes ook allemaal op een andere manier. Het oranjetipje legt maar 1 eitje per plant, de dagpauwoog legt tot wel 300 eitjes bij elkaar en het landkaartje maakt strengetjes van eitjes onder een blad. Er zijn ook soorten waarvan de vrouwtjes de eieren gewoon laten vallen, de rupsen moeten dan zelf op zoek gaan naar de geschikte waardplant. Meestal zijn dit rupsen die van verschillende soorten planten kunnen leven. Sommige zandoogjes, waarvan rupsen op diverse grassen leven, laten hun eitjes vallen in een grasland en daar vinden de rupsen snel de juiste waardplant. 

Er is niet één zeldzaamste vlinder van Nederland, maar een aantal soorten die nog maar één populatie in Nederland hebben. Dit zijn de kleine heivlinder, donker pimpernelblauwtje en het pimpernelblauwtje. Het zou heel jammer zijn als deze soorten niet meer bij ons zouden rondvliegen. Van het veenbesblauwtje, veenbesparelmoervlinder en het veenhooibeestje zijn meer dan één populatie, maar die zijn zeer klein: vliegen op die locaties maar enkele tientallen exemplaren. 

Word donateur van De Vlinderstichting; dankzij onze donateurs kunnen wij vlinders nog beter beschermen! Of ga zelf aan de slag, je kan de vlinders helpen door je tuin vlindervriendelijk te maken.  

Vlinders behoren binnen de orde Insecten tot de Lepidoptera. De letterlijke vertaling is ‘schubvleugeligen’.   

Als je de vleugels van vlinders van dichtbij bekijkt, bijvoorbeeld door een vergrootglas of een microscoop, dan zie je allemaal kleine schubjes, net als bij vissen. Die schubjes hebben een bepaalde kleur, bijvoorbeeld rood of geel. Dit komt doordat ze op verschillende wijze licht weerkaatsen, zo krijgen ze de voor ons zichtbare kleuren en tekening. Soms zie je een vlinder die minder kleurig is en er een beetje versleten uit ziet. Dan heeft de vlinder al een hele tijd gevlogen en is hij een deel van de schubjes kwijt.  

Vlinders naar de tuin lokken is helemaal niet moeilijk, als je maar kijkt door vlinderogen. Je tuin kan veel meer zijn dan een ‘kroeg’ voor vlinders: met een paar simpele aanpassingen wordt het een waar hotel, waar vlinders hun hele levenscyclus kunnen doorlopen.  

Als het in september en oktober weer kouder wordt, gaan de vlinders in winterrust. De meeste vlinders in Nederland brengen de winter door als eitje, rups of pop. Een paar brengen de winter door als vlinder. Voor sommige vlinders is het te koud in Nederland in de winter, deze trekvlinders overwinteren in een warm land. 

Er zijn verschillende redenen waarom vlinders kleuren hebben. De kleuren kunnen een waarschuwing zijn voor vlinder-etende dieren om aan te geven dat ze giftig zijn. De sint-jacobsvlinder is hier een voorbeeld van. De rups van deze nachtvlinder is geel-zwart gestreept en de vlinder zwart met fel rood om duidelijk te maken dat hij giftig is.  

Er zijn ook vlinders die met hun kleuren andere dieren laten schrikken. De dagpauwoog bijvoorbeeld heeft ogen op de vleugels. Als een vogel zo’n vlinder wil opeten, dan opent de dagpauwoog zijn vleugels. De vogel ziet de ogen en schrikt daarvan waardoor de vlinder snel weg kan vliegen.  

Andere kleuren geven de vlinder camouflage, zodat hij tegen een bepaalde achtergrond niet meer zichtbaar is. Dikkopjes zijn bijvoorbeeld bruin, zodat je ze bijna niet ziet in het hoge gras.  

Net zoals alle andere insecten, is een vlinder een koudbloedig dier. Dat betekent dat ze niet, zoals wij, een constante temperatuur van bijvoorbeeld 37 graden hebben. Hun temperatuur is afhankelijk van de temperatuur van de omgeving, en dus hebben ze de zon nodig om warm te worden. Want pas als het warm is, worden ze actief en kunnen ze vliegen. 

Een dagvlinder kan pas vliegen als z’n lichaamstemperatuur tenminste 20 graden is, maar 30 graden is beter. Op een zonnige warme dag is dat geen probleem: door met zijn vleugels wijduit te gaan zitten, vangt de vlinder zoveel mogelijk zonnewarmte op. Als hij warm genoeg is, sluit hij zijn vleugels weer of gaat een eindje vliegen.  

Vooral op beschutte plekjes kan het lekker warm worden. Daarom kun je vlinders vaak vinden in de beschutting van struiken, heggen, houtwallen of bosranden. Op koude, bewolkte dagen houden ze zich schuil. 

Er leven nu nog 53 soorten dagvlinders in ons land, en er zijn er al 17 verdwenen uit Nederland. Dat komt bijvoorbeeld doordat hun leefgebieden aangetast zijn. In Nederland wonen een heleboel mensen dicht op elkaar en is er nog maar weinig ruimte voor vlinders. In intensief gebruikte gebieden is geen plaats voor vlinders en ook de overgebleven natuurgebieden zijn klein en hebben last van teveel stikstof, verdroging en versnippering. Mogelijk spelen bestrijdingsmiddelen, ook wel gewasbeschermingsmiddelen genoemd, ook een negatieve rol.  

De Vlinderstichting wil voorkomen dat er nog meer vlinders verdwijnen en zet zich in voor het behoud van vlinders in Nederland.

Vlinders bestuiven de bloemen wanneer ze bloemen bezoeken om nectar te zuigen. Verder eten heel wat andere dieren de rupsen, poppen en vlinders, waardoor ze hun nut hebben als voedsel voor die dieren. Ook kan de aanwezigheid van vlinders in een bepaald gebied iets zeggen over dat gebied, dat noemen we ‘indicatoren’.  

Indicatoren  

Sommige soorten zijn heel gevoelig voor veranderingen in de omgeving waar ze leven. Als een soort op een bepaalde plek voorkomt, dan kan dat een teken zijn dat het daar goed gaat met de natuur. Andersom kan het verdwijnen van een soort aangeven dat het niet goed gaat met de natuur. Ook zijn de rupsen gebonden aan bepaalde planten als voedselplant, zodat het voorkomen van een soort vlinder ook iets zegt over het voorkomen van een plant.  

En verder zijn vlinders natuurlijk erg mooi en onderdeel van de biodiversiteit!

De twintig meest voorkomende vlinders in Nederland kun je direct aan De Vlinderstichting doorgeven.  

Je kunt ook kiezen voor een van de andere platformen om de vlinder bij ons te melden. Er zijn in Nederland veel manieren om natuurwaarnemingen online in te voeren en op te slaan:  

• Sommige mensen houden van het competitie-element in Waarneming.nl. Ook anderen kunnen dan zien wat u hebt doorgegeven.  

• Anderen hebben alles graag bij elkaar in Telmee, waar je ook buitenlandse waarnemingen in kunt invoeren.  

• Tuinlijstjes kun je gemakkelijk invoeren via de Jaarrond Tuintelling (alle soortgroepen)  

• Via iNaturalist is het ook mogelijk om op de hele wereld waarnemingen door te geven.  

Als je de waarnemingen via een van bovenstaande sites invoert, dan komen die meteen ten goede aan onderzoek en bescherming.  

Als je een rups op een plant gevonden hebt, kan je proberen hem zelf in een bak te laten verpoppen. Maar dat is niet altijd even makkelijk!  Zorg dat je de plant waarop de rups zat als voedsel aanbied. Grote rupsen, die niet op een plant zitten maar rondkruipen zijn waarschijnlijk op zoek naar een plek om te verpoppen. Laat die gewoon rustig zoeken.  

Jazeker! Rupsen zijn mannelijk of vrouwelijk, maar meestal kun je dat niet zien. Bij sommige soorten uit het geslacht bladrollers (micro-nachtvlinders) is dit wel te zien, omdat de huid van het laatste rupsenstadium nog doorschijnend is. In het laatste rupsenstadium zijn namelijk in het 5e of 6e achterlijfssegment de (onvolgroeide) mannelijke testikels ontwikkeld. Deze zijn bij rupsen met transparante huid als een paar gele organen zichtbaar. Hierdoor zou men onderscheid kunnen maken tussen de mannelijke en vrouwelijke rupsen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de vruchtbladroller en de grote appelbladroller. Bij bekende dagvlinders en macro-nachtvlinders is dit helaas niet te zien, deze soorten hebben namelijk een dikke huid ter bescherming of zijn gekleurd voor camouflage.  

Bij de plakker en de nonvlinder hebben vrouwelijke rupsen meestal één rupsstadium meer dan de mannelijke. Maar de vrouwelijke rupsen kunnen ook langer blijven doorgroeien in het 5e larve stadium, zoals bij de sleedoornpage. Daardoor groeien de vrouwelijke rupsen langer door en worden ze ook groter als pop en vlinder. Hierdoor vliegen ze tevens later dan de mannelijke vlinders. 

Algemeen wordt aangenomen dat vlinders fladderen om zo hun vijanden, zoals vogels, in verwarring te brengen. Ze zijn op die manier in de lucht onberekenbaar in hun gedrag. Trekvlinders daarentegen vliegen als ze op trek zijn meestal in een rechte lijn, want dat is voor hen het meest efficiënt om een grote afstand af te leggen. Ze vliegen dan wel met een hoge snelheid om hun vijanden te kunnen ontlopen. 

Hoe kunnen vlinders toch vliegen met die grote vleugellappen? Dat doen ze door de vleugels niet als plat vlak te bewegen, maar eerst met de vleugelpunt en dan met de rest van de vleugel. In deze film van enkele nachtvlinders is dat goed te zien. 

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit anim id est laborum.

Je ontvangt een pakket met meerdere eitjes, rupsen én poppen van het groot koolwitje. Deze kun je in de klas (of bij de buitenschoolse opvang) opkweken tot vlinders. Leuk om te doen en onvergetelijk voor de kinderen!

“Leuk om ze vrij te laten met de kinderen, al die gezichtjes vol verwondering als de vlinders wegvliegen.”

De Vlinderstichting maakt zich sterk voor het behoud en herstel van vlinders en libellen in Nederland en Europa. Dat is belangrijk, want veel bedreigde vlinder- en libellensoorten in kleine leefgebiedjes balanceren op de rand van uitsterven.

Lees meer over het werk van De Vlinderstichting