Groot avondrood

Deilephila elpenor

Vliegtijd & gedrag

Half mei-begin september in één, soms twee generaties. De vlinders worden overdag soms rustend op de waardplant gevonden. Ze vliegen vanaf de schemering en foerageren al vliegend op kamperfoelie en op andere planten met buisvormige bloemen. Ze komen op licht. De zuurstokroze vlinder kan kleuren onderscheiden in het donker. De avondrood heeft ogen met grotere lenzen waarin de afstand die het licht nodig heeft om de receptoren te bereiken is verkort. Hierdoor kunnen ze ultraviolet, geel en blauw detecteren. (Kelber et al, 2003; Johnsen et al, 2006)

Groot avondrood

Verspreiding in Nederland

Groot avondrood

Trends

Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd.De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben.Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) worh3 hier de presentie afgebeeld.De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar.Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.

Levenscyclus

Groot avondrood

Imago: half mei-begin september in één, soms twee generaties.Rups: juni-oktober. De rups foerageert ´s nachts maar komt op mooie dagen soms ook in de namiddag tevoorschijn om op een stengel te rusten en valt dan goed op. Rupsen die op zoek zijn naar een plaats om zich te verpoppen, vallen op door hun grootte en door de opvallende oogvlekken. Pop: de soort overwintert als pop in een losse cocon in de strooisellaag.

Herkenning

Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 28-33 mm. Goed herkenbaar aan de roze met olijfgroene voorvleugel met enkele strakke diagonale lijnen en de roze met zwarte achtervleugel. Op het olijfgroene borststuk bevindt zich een tamelijk scherp afgetekend rozerood lijnenpatroon dat zich voortzet in een lengtestreep over het achterlijf. Er is geen verschil tussen het mannetje en het vrouwtje en er is weinig variatie in kleur en tekening.

Kenmerken rups

Tot 80 mm; dik en naar de kop sterk versmald; lichaam bleek okerkleurig en in sommige gevallen groen, sterk gespikkeld en getekend met bruinachtig zwarte schrapjes, maar in mindere mate op de eerste vijf segmenten. Op de rugzijde van segment vier en vijf zitten een paar opvallende, niervormige, witgeringde, bleekpaarse tot bruinpaarse 'oogvlekken' op een zwarte cirkel. De rups heeft een kleine hoorn op segment elf en de kop is donker grijsachtig bruin. De jonge rupsen zijn groen.

Gelijkende soorten vlinder

Zie het klein avondrood (D. porcellus).

Gelijkende soorten rups

Wingerdpijlstaart (Hippotion celerio) en klein avondrood (Deilephila pocellus).N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

Foto's

Verspreiding

Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

België

Algemeen in het hele land. Erg wijdverbreid, maar doorgaans in lage aantallen gemeld. De soort staat op de Rode Lijst van Vlaanderen als Momenteel niet in Gevaar (Veraghtert et al. 2023).

Mondiaal

Heel Europa, uitgezonderd Noord-Scandinavië en Midden-Spanje. Verder van Klein-Azië tot noordelijk Iran. Niet in Noord-Afrika.

Habitat

Ruige graslanden (vaak met verstoorde of verbrande grond die gekoloniseerd is door wilgenroosje), struwelen, slootkanten, tuinen, brede bospaden, open plekken in het bos, heiden en duinen.

Waardplant

Bospaden

Duinen

Heiden

Open plekken in het bos

Ruige graslanden

Slootkanten

Struwelen

Tuinen

Planten

Vooral wilgenroosje, maar ook springzaad, reuzenbalsemien, wijnstok, waterdrieblad, kattenstaart en teunisbloem; in tuinen geregeld fuchsia.

Waardplant

Springzaad

Waterdrieblad

Benaming

  • Engelse naam Elephant Hawk-moth
  • Duitse naam Mittlerer Weinschwärmer
  • Franse naam le Sphinx de la vigne
  • Oud Nederlandse naam avondrood
    olifantrups
    olifantspijlstaart
    olifantsvlinder
  • Synoniemen Chaerocampa elpenor
    Pergesa elpenor

Meer over de naam

Toelichting Nederlandse naam
Twee van de pijlstaartsoorten heten avondrood; ze vliegen in de avond en hebben een mooie kleur rood op lijf en vleugels.Het groot avondrood is de grootste van de twee. Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam
Deilephila: deile is avond en phileo is houden van; veel van de soorten binnen dit (vroeger veel omvangrijker) genus vliegen graag in de schemering.elpenor: Elpenor was een van de figuren uit het gezelschap van Odysseus (Ulysses) en die door Circe werd veranderd in een zwijn. De kleine, intrekbare kop en de smalle thoraxsegmenten van de rups hebben inderdaad wel iets van een varkenskop. De naamkeuze kan beïnvloed zijn door die van D.porcellus.

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1758)

Meer uit dezelfde familie

Doe mee aan de tuinvlindertelling

Heb je een vlinder of libel gespot? Meld het ons! Jouw waarnemingen zijn waardevol voor het behoud van deze insecten. Samen kunnen we hun populaties in kaart brengen en beschermen. Ga naar onze website en deel jouw observaties. Help mee aan het behoud van deze prachtige dieren en draag bij aan de wetenschap van de biodiversiteit.

Waarneming melden